ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ανέτειλε μια χρονιά ξεχωριστή. Η δεύτερη εκατονταετηρίδα από το μεγάλο ξεσηκωμό του σκλαβωμένου Γένους. Πέρασαν διακόσια χρόνια-δύο αιώνες- από το μεγάλο ιστορικό γεγονός της νεότερης ιστορίας της Φυλής μας. Τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821 που οδήγησε στην  εθνική μας παλιγγενεσία. Οι εορτασμοί θα είναι λαμπροί, θα απλωθούν καθ΄ όλη τη διάρκεια του 2021 και θα πραγματοποιηθούν σ΄όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας αλλά και έξω από αυτήν, όπου ζουν Έλληνες.

Η Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης έχει γραφτεί κι έχει γίνει κτήμα όλων μας από τους μεγάλους ιστορικούς, όπως: Κ. Παπαρρηγόπουλο, Σπυρίδωνα Τρικούπη, αλλά και από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.  Περιέχεται ακόμη στα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, όπως του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη, του Γέρου του Μοριά, του Ανδρέα Μιαούλη, του Κ. Νικόδημου, του Φωτάκου κ. ά. και σε Ιστορικά Ημερολόγια, όπως του Αντιναυάρχου Γ. Σαχτούρη, του Ναυμάχου Αν. Τσαμαδού κλπ.

Ως μαθητές όλοι μας διδαχτήκαμε  στα σχολεία και των δύο Βαθμίδων τη Νεότερη Ιστορία μας. Το σχολικό βιβλίο της Ιστορίας, το εγχειρίδιο, περιέχει τα μεγάλα, τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σ΄όλο τον ελλαδικό χώρο. Δε θα ήταν δυνατόν να συμπεριληφθούν σ΄αυτά κι ό,τι έγινε κατά  την περίοδο της Επαναστάσεως σε κάθε χωριό, κωμόπολη, πόλη, νησί χωριστά και με λεπτομέρειες. Αποτέλεσμα αυτής της αναγκαστικής συμπύκνωσης των μεγάλων ιστορικών γεγονότων  της Ελληνικής Επαναστάσεως στα σχολικά ιστορικά βιβλία είναι η απουσία απ΄αυτά της ιδιαίτερης ιστορίας κάθε τόπου.

Οπωσδήποτε, για τη Χίο γίνεται εκτενής αναφορά στην καταστροφή της το 1822. Για την Αράχωβα γίνεται αναφορά στη νικηφόρα μάχη υπό τον Καραϊσκάκη το Νοέμβριο του 1826,  για την Τρίπολη για την άλωσή της το Σεπτέμβρη του 1821, για το Μεσολόγγι το ίδιο κ.ο.κ.

Προφανώς κι έχει γραφτεί από τους κατά τόπους ερευνητές- ιστορικούς η  ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας τους με περισσότερες λεπτομέρειες. Οι συγγραφείς αυτοί στηρίχτηκαν κυρίως σε τοπικές  πρωτογενείς πηγές, όπως Πρακτικά Δημογεροντιών,  επιστολές προσώπων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα διαδραματισμένα γεγονότα εκείνης της περιόδου, προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν τον εννιάχρονο τιτάνιο αγώνα, Αρχεία Μητροπόλεων και Μονών, τοπικές εφημερίδες, προσωπικά ημερολόγια αλλά και Αρχεία Ευρωπαϊκών Κρατών (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) κλπ.

Στην Κάλυμνο, βασική πρωτογενής πηγή για την περίοδο αυτή είναι το «Χρονικό» του Γεωργίου Καραβοκυρού, ανθρώπου λογίου, με «θαυμαστά ανθηρό μυαλό». Πάνω σ΄αυτό το Χρονικό στηρίζεται ουσιαστικά ο Γυμνασιάρχης, συγγραφέας και ποιητής Ιωάννης Κλ. Ζερβός στη συγγραφή της τοπικής του ιστορίας, όπου περιλαμβάνεται και ενότητα από το 1750 μέχρι το 1840. Το πόνημά του αυτό το έχει ονομάσει «Ιστορικά Σημειώματα». Αργότερα κυκλοφόρησε και η Ιστορία της Καλύμνου  από τον ιστορικό Ιπποκράτη Φραγκόπουλο. Τη  δεκαετία του 90 (1997) εκδόθηκε από το Επαρχείο μας (Έπαρχος ο κ. Γιώργος Ρούσσος)  το βιβλίο με τίτλο: « Ιστορία και Πολιτισμός της Καλύμνου 4000 π.Χ.-1947 μ.Χ. Ο Πολιτισμός του Αιγαίου», από συγγραφική ομάδα που την αποτελούσαν οι κ.κ.: Σακελλάρης Τρικοίλης, Πολύμνια Θεοδωρίδου-Μαμή, Μιχαήλ Κουτελλάς, Αγγελική Τρικοίλη και Θεόφιλος Τσουκαλάς. Το 2007 κυκλοφόρησε το βιβλίο με τίτλο: «Η Νεότερη Ιστορία της Καλύμνου-Κοινωνική Διαστρωμάτωση» από τον φιλόλογο, πρώην Λυκειάρχη κ Σακελλάρη Τρικοίλη. Πολλές εργασίες, επίσης, με σχετικό περιεχόμενο εμπεριέχονται σε τόμους των Καλυμνιακών Χρονικών.

Όταν ο γυμνασιάρχης-λογοτέχνης-ποιητής Γιάννης Ζερβός  αποφάσισε να γράψει τα Ιστορικά του Σημειώματα, μέσα στα οποία περιέχονται και ενότητες  που αναφέρονται στα χρόνια προ, κατά και μετά την Ελληνική Επανάσταση στην Κάλυμνο, δήλωνε ότι δε διέθετε πολλές ιστορικές πηγές, γραπτά ντοκουμέντα, πάνω στα οποία θα στηριζόταν. Γι΄αυτό, στα Ιστορικά του Σημειώματα παρατηρεί ότι: « […] Δεν μπορεί να συντάξει κανείς ακόμη σήμερα (1961) το Χρονικό ή την Ιστορία της Ν. Καλύμνου με συνέχεια και ειρμόν».

Μ΄αυτή την εργασία μου θα προσπαθήσω-όσο το επιτρέπουν φυσικά  οι δυνατότητές μου και τα διαθέσιμα στοιχεία- να …θεραπεύσω το αδύνατο σημείο της μη υπάρξεως συνέχειας και ειρμού σ΄αυτήν την παράθεση των γεγονότων,  κατά τον διακεκριμένο Καλύμνιο Γυμνασιάρχη και λογοτέχνη Γιάννη  Κλ. Ζερβό.

Μελέτησα κάθε ιστορική συγγραφή επί των γεγονότων της Επαναστάσεως στην Κάλυμνο και προσπάθησα να τους δώσω αυτό ακριβώς που λέει ο ως άνω συγγραφέας, τη συνέχεια και τον ειρμό, εις τρόπον ώστε να είναι εύληπτα από κάθε αναγνώστη. Το εγχείρημα δεν ήταν και  τόσο εύκολο, γιατί υπάρχουν και πολλές σκιερές πλευρές, στις οποίες δε μπορεί να χυθεί άπλετο φως…

Για την καλύτερη κατανόηση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στο νησί της Καλύμνου κατά  την  περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως, θα πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή σε σημαντικά γεγονότα που προηγήθηκαν αυτής, τόσο στον ευρύτερο ελλαδικό, όσο και στον εγγύς της Καλύμνου χώρο. Να παρακολουθούμε ταυτόχρονα δύο εικόνες. Τη μεγάλη, που θα φωτίζει τα μεγάλα γεγονότα της Επανάστασης στην Επικράτεια και τη μικρή, που θα φωτίζει τα τοπικά γεγονότα.

ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

Γνωρίζουμε ότι πριν ξεσπάσει η Μεγάλη Επανάσταση το Μάρτη του 1821 είχαν εκδηλωθεί πολλά προεπαναστατικά κινήματα  σ΄ όλο τον ελλαδικό χώρο, που, όμως, καταπνίγηκαν στο αίμα, γιατί ήταν τοπικού χαρακτήρα, ανοργάνωτα, χωρίς μέσα και σχέδιο. Τα κυριότερα απ΄ αυτά ήταν:

1481: Επαναστατεί η Ήπειρος υπό τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κλαδά και Θεόδωρο Μπούα χωρίς επιτυχία.

1571: Με την ευκαιρία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου και την ήττα του Οθωμανικού στόλου, επαναστατούν η Ρούμελη και η Ήπειρος ανεπιτυχώς.

1585: Επαναστατεί η Ακαρνανία υπό τον  αρματολό Θεόδωρο Γρίβα με τα ίδια αποτελέσματα.

1617: Με την παρότρυνση του Γάλλου Δούκα Νεβέρ επαναστατούν οι Θεσσαλοί κι απελευθερώνονται προσωρινά τα Τρίκαλα. Συνεχίζεται η προσπάθεια για να ελευθερωθούν και τα γειτονικά Γιάννενα, αλλά κι αυτή στο τέλος αποτυγχάνει.

1680: Επαναστατεί η Πελοπόννησος, περνά για 7 χρόνια στα χέρια των Ενετών  και για τα υπόλοιπα 18 μένει ελεύθερη. Το 1715 υποδουλώνεται και πάλι στους Τούρκους.

1691: Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, ο Μεγάλος Πέτρος της Ρωσίας στέλλει προκηρύξεις προς τους Έλληνες, παρουσιαζόμενος ως βοηθός και λυτρωτής του Γένους των Ελλήνων. ΟΙ υποσχέσεις αυτές δεν είχαν κανένα απολύτως  αντίκρισμα.

1762: Στη Ρωσία γίνεται Αυτοκράτειρα η Αικατερίνη η Β΄, η επονομαζόμενη Μεγάλη. Ρωσία και Αυστρία τότε είχαν  συλλάβει ένα σχέδιο, το «Ελληνικό Σχέδιο», που προέβλεπε διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  και αναβίωση της Βυζαντινής. Η ιδέα αυτή ναυάγησε, γιατί βρήκε αντιδράσεις από τους Γάλλους που είχαν συνάψει Γαλλο-Οθωμανική συμμαχία και την Αγγλία που φοβόταν την ανατροπή των ισορροπιών στον ευρωπαϊκό χώρο. Το σχέδιο αυτό επανήλθε στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου ως «Μεγάλη Ιδέα».

1768-1774: Εξαετής Ρωσοτουρκικός Πόλεμος.

ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

1770:  Καταπλέει στο Αιγαίο ο Ρωσικός στόλος υπό τους Αλέξιο και Θεόδωρο Ορλώφ. Έχουμε τα γνωστά «ΟΡΛΩΦΙΚΑ». Ξαναζωντανεύει το όνειρο των Ελλήνων για ελευθερία. Επαναστατούν: Μέρος της Πελοποννήσου, η Στερεά Ελλάδα και τα Χανιά υπό τον Γιάννη Δασκαλογιάννη. Η επανάσταση απέτυχε, οι πρωταίτιοι αλλά και όλος σχεδόν  ο πληθυσμός της Πελοποννήσου κατεσφάγη ή εξανδραποδίστηκε από 15.000 μισθοφόρους Αλβανούς. Ο Δασκαλογιάννης γδάρθηκε ζωντανός από τους Τούρκους της Κρήτης και οι σύντροφοί του θανατώθηκαν αγρίως. Άλλη μια αποτυχία, άλλη μια απογοήτευση.

Ιούλιος του 1770: Ο τουρκικός στόλος ηττάται  από το Ρωσικό Ναυτικό στον Τσεσμέ (26 Ιουνίου 1770). Απόρροια αυτής της νίκης των Ρώσων ήταν η ευεργετική για μας αργότερα συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (βουλγαρικό χωριό), που έδωσε το δικαίωμα στη Ρωσία να προστατεύει τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Τουρκίας και τα πλοία της να ταξιδεύουν στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο ελεύθερα. Έτσι ελευθερώθηκε η ναυσιπλοΐα και οι νησιώτες ένιωθαν περισσότερο ασφαλείς. Τη συμφωνία αυτή αξιοποίησαν πολλοί Έλληνες καραβοκύρηδες και ταξίδευαν ανεμπόδιστα, φέροντας στον ιστό των πλοίων τους τη ρωσική σημαία.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πολεμική δράση στο Αιγαίο του Λάμπρου Κατσώνη, του Έλληνα (από τη Λιβαδειά) συνταγματάρχη του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού, με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του. Στην αρχή επιχειρούσε στο όνομα της Ρωσίας, υπό την καθοδήγηση και προστασία της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Β΄. Μετά τη συνθηκολόγηση, όμως, Ρώσων και Τούρκων  (Ιάσιο 1792) ο Λάμπρος Κατσώνης αυτονομήθηκε κι επιχειρούσε ως Έλληνας επαναστάτης. Στο τέλος απέτυχε κι αυτός και επέστρεψε στη Ρωσία. Έτσι διαψεύστηκαν οριστικά οι ελπίδες του Γένους για ρωσική βοήθεια.

Χάρη στη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ( 21 Ιουλίου 1774) και την αξιοποίησή της από τους υπόδουλους χριστιανούς νησιώτες -και κατά συνέπεια και από τους Καλυμνίους- πολλοί μετανάστευσαν στη Ρωσία για να δραστηριοποιηθούν εκεί, προκειμένου  να βελτιώσουν τη ζωή τη δική τους αλλά και τη ζωή  των συγγενών τους. Αξίζει να σημειώσουμε ακόμη ότι τέτοια ήταν η επιρροή των Ρώσων στο Αιγαίο μετά την παραπάνω συνθήκη, που υποχρέωσαν την εκκλησία των Κυκλάδων και των Σποράδων  να υπογράψει υποταγή με το ποίμνιό της στις Ρωσικές Αρχές. Έτσι διατάχτηκαν οι Αρχιερείς (μητροπολίτες) να συνεδριάσουν στην Πάρο και να επισημοποιήσουν την υποταγή τους. Η Πάτμος, η Λέρος και η Κάλυμνος έστειλαν αντιπροσώπους  για τον ίδιο σκοπό.

Είναι, εξίσου, ενδιαφέρον να υπογραμμίσουμε ότι ο Ρωσικός στόλος την περίοδο εκείνη έπαιρνε ναύτες από τα νησιά. Τα πληρώματα αυτά εκπαιδεύονταν, γίνονταν έμπειρα κι ετοιμοπόλεμα. Αυτά πρωταγωνίστησαν αργότερα κατά τους πολέμους εναντίον του Μ. Ναπολέοντα και στη συνέχεια στις θαλάσσιες επιχειρήσεις στο Αιγαίο κατά τον πολύχρονο Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Έτσι εξελίχτηκαν τα νησιά «τροφοδότες» πληρωμάτων σε αξιοσημείωτες και υπολογίσιμες  ναυτικές δυνάμεις. Αυτά τα νησιά ήταν: Η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος, το Καστελλόριζο κλπ.

Αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων από το Αιγαίο, το 1792, που υπογράφηκε Ρωσοτουρκική Συμφωνία ειρήνης –είχε προηγηθεί ο Β΄ Ρωσοτουρκικός Πόλεμος 1787-1792, μέλη της τουρκικής κυβέρνησης (Διβάνι) πρότειναν τη γενική σφαγή των Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας. Όλοι συμφώνησαν εκτός από τον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζάερλη, ο οποίος κατόρθωσε τελικά να τους επιβάλει την άποψή του με το ακαταμάχητο επιχείρημα: « Εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;»

Συνεχίζεται...